Հայկական խոհանոց

Հայկական խոհանոց` խորոված, համեմված փայտածուխի բույրով, բանջարեղեն, նրբահամ տոլմա, ախորժաբեր խաշլամա, և իհարկե, հանրահայտ հայկական լավաշ, տարբեր պանիրներ, խաշ և շատ ուրիշ յուրահատուկ ճաշատեսակներ:Հայկական խոհանոցը հնագույններից մեկն է Ասիայում և Անդրկովկասում: Սա հաստատում են հնէաբանները՝ հայերը դեռ 2500 տարի առաջ արդեն պատկերացումներ ունեին խմորման և հացաթխման մասին: Հնագույն ժամանակներից է սկիզբ առել նաև ներկայումս այդքան տարածված խորովածը: Հայկական խոհանոցի ճաշատեսակներն առանձնանում են իրենց յուրահատուկ համով և կծվությամբ: Որպես համեմունք օգտագործվում են պղպեղ, սխտոր, չաման և տարբեր կանաչեղեն: Հայկական խոհանոցում հատուկ տեղ է զբաղեցնում ձկնեղենը՝ իշխանից, թառափից, սիգից և այլ ձկնեղենից պատրաստված ճաշատեսակները:

Հպարտության առիթ են հանդիսանում գինու մառանները, և իհարկե, հայկական կոնյակը: Հնէաբանները Արենի գյուղի մոտակայքում գտնվող քարանձավներից մեկում հայտնաբերել են հնագույն գինեգործարան և դրանով իսկ ապացուցել, որ հայերը զբաղվում էին գինեգործությամբ դեռ հեռավոր պղնձե դարում` ավելի քան 6000 տարի առաջ: Ալյուրից հայերը պատրաստում են յուրահատուկ ճաշատեսակ`արիշտա, հացահատիկից` հարիսա հավի կամ գառան մսով: Լավաշից բացի, ալյուրից պատրաստում են նաև բազմաթիվ թխվածքներ: Առանձնահատուկ համ ունեն սուջուխը (շարոց) և ալանին: Ալանին պատրաստվում է չորացված դեղձից` լցոնված ընկույզի միջուկով և շաքարավազով:

Բաղադրատոմսեր
Քաղցրավենիք
Գաթա

Ալյուրը մաղել թասի մեջ կամ սեղանին, աղ և սոդա ավելացնել, 100 գ հալեցրած կարագ լցնել, խառնել ավելացնել 1 ձվի և մածնի խառնուրդը, խմոր շաղել, ապա 5 րոպե կամ գրտնակով ծեծել, կամ սեղանին խփել, խմորը ծածկել, թողնել 20 րոպե հանգստանա: Խորիզը պատրաստելու համար՝ խառնել թեթևակի բոված ալյուրը, շաքարավազը, փափուկ կարագն ու վանիլինը, հավասար փշուր ստանալ: Յուղաթղթի կտորի վրա խմորը ձեռքերով տափակացնել, խորիզ դնել, խմորի եզրերը հավաքել, ամրացնել, ավելորդ խմորը կտրել, գաթան տափակացնել այնքան, որ 1.5 սմ բարձրություն ունենա, երեսին պատառաքաղով նախշեր գծել, հարած ձու քսել, ծածկել: Գաթան յուղաթղթով տեղափոխել ջեռոցի տապակի մեջ, եփել 200* ջերմությամբ ջեռոցում՝ մինչև երեսը կարմրի:

Մսային ուտեստներ
Խաշ

Վերցվում են տավարի ոտքերը սրունքներից ներքև և բծախնդորեն մաքրում մազերից և կճղակներից: Այդ պրոցեսը տևում է մեկ ամբողջ օր: Կտրատում են ոտքերը և ջրով մաքրում: Եփում են այդ ոտքերը մեկ ամբողջ օր, մինչև այն վերածվում է ոսկրածուծի մածուծիկ սպիտակ խյուսի: Խաշ հայերը ուտում են առավոտյան վաղ, ժամը 6:00-9:00 ընկած հատվածում: Խաշ ուտելու պրոցեսը հայերի մոտ, ինչպես և պատրաստելը, մի ամբողջ արարողություն է: Գիշերը պատրաստում են լավաշը, ամբողջովին այն չորացնում են: Առավոտ վաղ հրավիրվածներին տան տերը մատուցում է խաշը և չորացրած լավաշը: Խաշի սեղանին պարտադիր դրվում է խաշի ջրով պատրաստած սխտորը, կեղևահան արված բողկ, պանիր, կանաչի և թթու, այլևս ուրիշ ոչինչ:

Թփով տոլմա

Միսը աղալ: Սոխը, կանաչին մաքրել, լվանալ, մսաղացով անցկացնել: Աղ, սև և կարմիր պղպեղ ցանել մսին, ավելացնել աղացած սոխն ու կանաչին, խառնել: Բրինձը մաքրել, լվանալ, ավելացնել խճողակին: Եթե միսը յուղոտ չէ, մի փոքր կարագ հալեցնել ջրի մեջ, լցնել մսի վրա, խառնել: Խաղողի տերևները մի քանի վայրկյան գցել եռացող ջրի մեջ, ապա հանել, դնել քամիչի վրա: Կոթերը հեռացնել: Ամեն տերևի վրա մի գդալ միջուկ դնել, փաթաթել: Խիտ շարել կաթսայի մեջ, վրան ծածկել տափակ ափսեով, սառը ջուր լցնել: Ջուրը պիտի փոքր-ինչ ծածկի տոլմաները: Եփել մարմանդ կրակով այնքան, մինչև բրինձը եփվի: Մատուցել մածուն-սխտորով սոուսի հետ: